Mycie higieniczne i chirurgiczne

MYCIE HIGIENICZNE I CHIRURGICZNE

Jeszcze w XIX w. przetarty szmatką skalpel był już gotowy do operacji, fartuch chirurgiczny prano raz w miesiącu (i to nie zawsze), a praktyka mycia rąk przed każdym zabiegiem spotykała się, delikatnie rzecz ujmując, z dezaprobatą personelu medycznego.

Kiedy 15 maja 1847 roku Ignacy Filip Semmelweis (1815-1865), dwudziestodziewięcioletni wówczas lekarz, umieścił na bramie szpitala w Wiedniu rozporządzenie o konieczności mycia rąk w chlorowanej wodzie przed wejściem na sale położnicze („Lekarze winni dokładnie myć ręce, i to nie tylko mydłem, ale także z użyciem silnych środków chemicznych np. chlorku (wapna chlorowanego).”), niewielu kolegów potraktowało poważnie jego zalecenie. „Fanatyczny czyścioch” zmuszony był osobiście pilnować personelu pielęgniarskiego i studentów, nie dostrzegających sensu w takim postępowaniu. Nie pomogły również dowody w postaci statystyk, które w oddziale Semmelweisa odnotowały wyraźny spadek śmiertelności kobiet z powodu gorączki popołogowej.

Do czasu Semmelweisa nie myślano o możliwości zakażenia drogą bezpośredniego kontaktu, uważając że wszystkie powstałe w szpitalu zakażenia są wynikiem działania szkodliwych czynników pochodzących z powietrza. Infekcje nazywano „gorączką szpitalną”. W tym czasie po zabiegach umierało 60- 80% hospitalizowanych chorych.

Twórcą przełomowego wynalazku dla świata chirurgii i aseptyki był William Stewart Halsted (1852 - 1922), który na przełomie lat 1889/90 stworzył projekt rękawiczek gumowych, wyprodukowanych następnie przez firmę GoodYear. Współtwórcami tego przełomowego odkrycia były miłość i alergia. Halsted, zakochany w pielęgniarce Karolinie Hampton, która miała alergię na środki antyseptyczne, nie wyobrażał sobie pracy w szpitalu bez ukochanej przy boku. Postanowił więc jakoś temu zaradzić…

W 1844 r. Charles Goodyear opatentował proces wulkanizacji (przerabiania naturalnie występującego kauczuku w gumę) i zastosował go do produkcji rękawic ochronnych dla pracowników służby zdrowia. Początkowo rękawice te były, podobnie jak i inne wyroby gumowe, czarne i grubościenne, a więc mało funkcjonalne, co zniechęcało lekarzy do ich szerokiego używania. Obecnie rękawice zapewniają znacznie większy komfort podczas noszenia, a do ich produkcji używa się różnych materiałów.

Należy pamiętać, że rękawice nie są wystarczającą barierą dla drobnoustrojów.

Warunki panujące w ich wnętrzu (ciepło, wilgoć) sprzyjają namnażaniu się szczepów bakteryjnych. Użycie rękawic w połączeniu z myciem i dezynfekcją rąk stanowi dodatkową ochronę przed infekcją. Po ściągnięciu rękawic i przed założeniem sterylnych rękawic należy umyć i zdezynfekować ręce.

Rękawice muszą być zmieniane:

przed kontaktem z kolejnym pacjentem;
przy wykonywaniu różnych procedur u tego samego pacjenta;
niedopuszczalne jest zastąpienie zmiany rękawic myciem i/lub dezynfekcją tych aktualnie założonych.

RĘKAWICZKI CHIRURGICZNE

Rękawiczki chirurgiczne są sterylną postacią rękawiczek medycznych. Podczas zakładania tego typu rękawiczek, należy stosować jedną z kilku technik, opracowanych w celu zachowania jałowości zewnętrznej powierzchni rękawic. Używa się ich m.in. w następujących sytuacjach:

w czasie zabiegów operacyjnych
przy zmianach opatrunków
podczas wykonywania biopsji
w czasie wykonywania blokad przewodowych
w czasie zakładania cewników centralnych do naczyń żylnych
w czasie zakładania cewnika do pęcherza moczowego
w czasie badania ginekologicznego przy porodzie

OGÓLNE ZASADY HIGIENY RĄK

Obciąć krótko paznokcie (drobnoustroje chętnie kolonizują obszar pod paznokciami).
Nie wycinać skórek (mogą powstać uszkodzenia skóry sprzyjające kolonizacji i namnażaniu się drobnoustrojów).
Nie zakładać w pracy pierścionków i obrączki (stanowią schronienie dla drobnoustrojów, utrudniają dostęp środków myjących do wszystkich obszarów skóry i zatrzymują wilgoć, co ułatwia namnażanie się zwłaszcza Gram-ujemnych bakterii, ponadto utrudniają zakładanie rękawic)
Nie nosić sztucznych lub lakierowanych paznokci (aby chronić je przed zniszczeniem podświadomie ograniczysz częstość i energiczność mycia rąk).
Nie pracować w odzieży z długim rękawem (utrudnia to umycie i dezynfekcję nadgarstków i przedramion w przypadku ich skażenia podczas pracy).
Nie zakładać w pracy zegarka lub bransoletki (utrudnia to umycie i dezynfekcję nadgarstków i przedramion w przypadku ich skażenia podczas pracy).
Myć ręce bieżącą wodą (woda bieżąca usuwa mechanicznie florę przejściową łatwiej niż woda stojąca).
Zmoczyć ręce przed nałożeniem preparatu myjącego (zmniejsza to ryzyko wystąpienia podrażnień skóry rąk, ułatwia rozprowadzenie preparatu).
Myć dokładnie wszystkie powierzchnie rąk szczególną uwagę zwracając na zakończenia palców, kciuki i przestrzenie między palcowe
Spłukać dokładnie ręce wodą (pozostałości preparatu myjącego mogą uszkadzać skórę, co sprzyja kolonizacji szczepami szpitalnymi)
Dokładnie osuszyć ręce przed dezynfekcją! (preparat dezynfekujący nałożony na mokre ręce podlega rozcieńczeniu i staje się nieskuteczny !)
Po dezynfekcji nie dotykać brudnych przedmiotów i powierzchni (zakręcić kurek przy użyciu suchego ręcznika jednorazowego – zapobiega to ponownej dekontaminacji rąk)

ANTYSEPTYKA SKÓRY RĄK

Florę bakteryjną powierzchni skóry rąk, możemy podzielić na następujące grupy drobnoustrojów:

1. Flora przejściowa (powierzchniowa) – stanowią ją drobnoustroje znajdujące się na powierzchni skóry. Florę powierzchniowa można łatwo usunąć przy pomocy mycia mydłem lub detergentem. Skład flory przejściowej:

wszystkie drobnoustroje z jakimi styka się skóra
drobnoustroje wydzielane z głębi skóry

2. Flora osiadła – stanowią ją drobnoustroje bytujące w głębi skóry i jej przydatkach. Flory osiadłej nie można usunąć poprzez mycie i szorowanie. Skład flory osiadłej:

gronkowce (bardzo często metycylinooporne = niewrażliwe na wszystkie β-laktamy)
maczugowce grupy JK (oporne na wiele antybiotyków)
pałeczki ropy błękitnej (Pseudomonas aureginosa)
Candida
Acinetobacter

3. Flora infekcyjna – stanowią ją drobnoustroje bytujące w otwartych, zakażonych ranach skóry. Flory infekcyjnej nie można usunąć poprzez mycie i szorowanie, dlatego obecność jakichkolwiek zranień w obrębie skóry, uniemożliwia chirurgowi uczestniczenie w zabiegu operacyjnym.

Podczas długiej operacji, wewnątrz rękawic ochronnych drobnoustroje osiadłe wraz z potem wydostają się na powierzchnię skóry. Tylko antyseptyki dwufazowe (np. Manusan lub Dishand zawierające chloroheksydynę) niszczą florę przejściową i część flory osiadłej.

Bakterie uwalniane z potem są niszczone przez nagromadzoną w skórze chloroheksydynę.

KIEDY NALEŻY MYĆ RĘCE?

1) Mycie rąk higieniczne:

przed przystąpieniem do pracy
przed założeniem rękawiczek i po ich zdjęciu
przed wykonaniem zabiegów aseptycznych i inwazyjnych
przed pielęgnacją pacjentów
po kaszlu i kichaniu
po potencjalnym skażeniu materiałem biologicznym
po opuszczeniu izolatki
po zakończeniu czynności medycznych

2) Mycie rąk chirurgiczne:

przed i po każdej procedurze inwazyjnej

HIGIENICZNE (SOCJALNE, ZWYKŁE) MYCIE RĄK

Ma na celu mechaniczne usunięcie zanieczyszczeń przy użyciu wody bieżącej i mydła kosmetycznego. Pozwala na obniżenie liczby drobnoustrojów na powierzchni skóry rąk od 60 do 90%.

Etapy higienicznego mycia rąk zawarte są w schemacie wg Ayliffe’a.

Higieniczne mycie rąk powinno trwać ok. 90 sekund:

przez 15−30 sekund należy nanosić odpowiednią ilość środka myjącego (4−5 ml)
ręce należy myć przez 60 sekund
płukanie powinno trwać 15 sekund

Do higienicznego mycia rąk rekomenduje się stosowanie mydeł płynnych o pH 5,5. Po zakończeniu procedury należy osuszyć ręce ręcznikami jednorazowymi lub suszarką elektryczną.

CHIRURGICZNE MYCIE RĄK

UWAGA! Czepek oraz maskę ochronną należy założyć przed przystąpieniem do procedury chirurgicznego mycia rąk.

Chirurgiczne mycie rąk trwa od 3-5 minut i ma na celu szybkie pozbycie się flory przejściowej oraz obniżenie liczby drobnoustrojów bytujących stale w warstwach i przydatkach skóry, a także utrzymanie niskiego poziomu drobnoustrojów na rękach w ciągu co najmniej trzech godzin po nałożeniu jednorazowych rękawic ochronnych.

Zgodnie z wymaganiami norm europejskich, preparaty do chirurgicznego mycia rąk powinny co najmniej 1000-krotnie redukować liczbę drobnoustrojów występujących na skórze.

W pierwszym etapie należy rozpocząć mycie z użyciem bieżącej wody i mydła.

Początkowo myjemy ręce do wysokości zgięć łokciowych, w drugim etapie do połowy przedramion, na końcu tylko ręce – za każdym razem stosując schemat wg Ayliffe’a.

Chirurgiczną dezynfekcję rąk metodą wcierania powinno się wykonywać po umyciu dłoni i przedramion, aż do zgięcia łokciowego. W przypadku dezynfekcji rąk metodą wcierania stosuje się preparaty antyseptyczne o aktywności bakteriobójczej przedłużonej do kilku godzin.

Czas wcierania preparatu wynosi od 30-60 s. Środek dezynfekcyjny zawsze stosuje się na suche ręce. Należy nanieść około 3 ml preparatu i pozostawić ręce wilgotne przez 30−60 sekund. Czynność tę powtarza się pięć razy.

Preparaty do chirurgicznej dezynfekcji rąk powinny co najmniej 100 000-krotnie redukować liczbę drobnoustrojów występujących na skórze.

BŁĘDY ZWIĄZANE Z HIGIENICZNYM MYCIEM I DEZYNFEKCJĄ RĄK

Najczęstsze błędy dotyczące higienicznego mycia rąk oraz ich dezynfekcji, popełniane przez pracowników ochrony zdrowia, to: